آيي گؤرمك( رويت هلال و شروع ماه رمضان):
رؤيت هلال نشانة شروع ماه مبارك رمضان و اداي تكاليف مربوط به آن است. در رؤيت هلال مردم بالاي جاهاي بلند از قبيل پشت بامها و تپهها رفته و سعي در ديدن هلال مي كنند. مراسم ماه رمضان با رؤيت هلال توسط دو فرد بالغ و عادل آغاز ميشود. هر فردي كه ماه را ميبيند آية 189, سورة بقره را قرائت ميكند:
يسئلونك عن الاهله قل هي مواقيت للناس والحج و ليس البربان تاتو البيوت من ظهورها و ....
بعد از رؤيت هلال, بلافاصله در مسجد با صداي جار اعلام مينمودند كه امشب بايد براي سحر برخيزيد و معمولاً نيز سحري ميخوردند. در زمان دعاي دورتر در كوچه و پسكوچهها با تيكة چوبي بر حلبي ميكوبيدند و رؤيت هلال را جار ميزدند.
افراد مسن با رؤيت هلال به روي افراد ديگر نگاه نكرده, دستهاي خود را بالا برده و جملات زير را ادا ميكنند:
((آيي گؤر دوم الله, آمنت بالله, آيلار مبارك, الحمدالله))
و يا ((حاقّا حاقّا آي گؤردوم, اينديكي آيلارا و اينديكي ييلّاررا خداي يتيرسين))
و بعد آيهاي از قرآن كريم خوانده و دستهاي خود را به محاسن خود كشيده و بعد به صورت ديگران نگاه ميكنند. افراد مسن به سمت ماه و خورشيد, آب كثيف, زباله و خاكستر نميريزند و اين اعمال را ناپسند ميشمارند. اشاره كردن با انگشت به سوي ماه را نيز امري قبيح شمرده و در صورتي كه فردي به ماه اشاره كند به او ميگفتند كه بايد انگشتي را كه با آن به ماه اشاره كرده, گاز بگيرد و به آن ((بارماق ديشله مك? ميگفتند( از مشاهدات دوران كودكي مؤلف).
افطار
تشخيص زمان افطار
براي اطلاع از فرا رسيدن افطار از روشها گوناگون استفاده ميشود، از جمله ساعت و تقويم و اعلام وقت توسط راديو و تلويزيون و ? . در دوران كودكيمان تشخيص زمان افطار با امام مسجد بود. به اين ترتيب كه اما مسجد به همراه جمعيتي كه جلوي مسجد جمع شدهاند, نگاه كردن به سرخي بعد از غروب آفتاب, زمان افطار را تشخيص ميدادند.
چون در مسجد محلمان بلندگو نبود بعد از تشخيص زمان افطار توسط امام مسجد, جار زدن به عهده بچههاي بود كه جلوي مسجد انتظار زمان افطار را ميكشيدند, بچهها در حين دويدن به سوي خانههايشان ((آغيز آچيلدي)) (افطار شد) را جار ميزدند و بچههاي ديگر كه جلوي درب خانههايشان و يا در خيابانها ايستادهاند با آنها همراهي كرده و در فاصله زماني كوتاهي به تمامي سكنه خيابانها و كوچه و پسكوچههاي اطراف مسجد از زمان افطار مطلع ميشدند.
افطار كردن و افطاري دادن
روزهداران معمولاً روزة خود را با خواندن دعاهاي مخصوص افطار و با خرما يا كشمش آغاز مي كنند. در سفرة افطار خرما يا كشمش, پاي شيرين, نان و پنير وكره, مربا يا عسل گذاشته ميشود. غذاي افطار را نيز معمولاً شير برنج يا چورك باتير (نوعي خوراك گوشت)، يا تورك(نوعي سمبوسه) يا كتلت, يا اون آش(آش رشته) تشكيل ميدهند.
هر روز يكي از خانوادههاي محل, خرما, اونآش(آش رشته), چوربا(نوعي سوپ) و يا بؤرك به مسجد ميفرستند، تا نمازگزاران با آن افطار كنند. در بندرتركمن مرسوم بود كه بعضي از خانوادهها در ديگي بزرگ نوعي آش به نام ((قارما)) در كنار مساجد ميپختند و براي عموم مردم پخش ميكردند.
روشهاي بيدار شدن در سحر
در گذشته تشخيص وقت سحر از روي حركت ماه و ستارگان صورت ميگرفت, از روي تجربه تشخيص مي دادند كه وقتي ماه به محل يعني در آسمان برسد, سحر نزديك است و در صورت ابري بودن هوا با بانگ خروس بيدار ميشدند. برخي از مردم براي ثواب شب زندهداري ميكردند و سحرهاي ماه رمضان با جاركشيدن و با كوبيدن چوب بر حلب, مردم را بيدار ميكردند. روش ديگر در روستاهاي فاقد روشنايي, روشن كردن فانوس و كوبيدن درب همسايگان بود. در زمان حاضر از ساعت شماطهدار و يا تلفن و ... جهت بيدار شدن در سحر استفاده ميشود.
نمازهاي مراسم مخصوص شبهاي ماه مبارك رمضان
نماز تراويح
در ماه مبارك رمضان, اكثرا مردان فريضة نماز عشاء را در مساجد ادا ميكنند و بعد از نماز عشاء در نماز تراويح شركت ميكنند.
نماز تراويح مشتمل بر 20 ركعت است و پشت سر امام و 2 ركعتي اقامه ميشود ودر فاصلة هر 4 ركعت از اين بيست ركعت دعاي ((سبحان الملكوت سبحان ذي العزّه و العظمه و الكبريا و الجبروت و ... )) را تا آخر ميخوانند.
يكي از علما دربارة مسائل ديني در مسجد براي جماعت سخنراني ايراد ميكند و اين سخنرانيها شنوندههاي بيشماري به خود جلب ميكنند. پسر بچههاي خردسال نيز با عرقچينهاي سفيد يا سوزن دوزي شده در مساجد حاضر ميشوند. فضاي مسجد مملو از شور و حالي روحاني است و صفايي ديگر دارد.
مجالس ختم قرآن
جلسات ختم قرآن در برخي از مساجد و بعد از نماز عشاء برگزار ميشود. قاري قرآن موظف است كه در طول 5 الي 7 روز كل قرآن ختم كند. جلسات ختم قرآن به صورت جماعت برگزار ميشود. برخي از خانوادههاي تركمن,براي شادي روح اموات ختم قرآن ميگيرند كه ((قرآن آغدار ماق)) و يا (( قرآن چيقماق)) نام دارد.
مراسم ((يا رمضان))
يكي از رسمهايي كه از زمانهاي گذشته در چهاردهم ماه مبارك رمضان گنبد قابوس, گميشان, بندرتركمن ونواحي ديگر تركمن صحرا برگزار ميشود, مراسم ((يا رمضان)) (ياري رمضان: نيمه رمضان) است.
پس از اقامة نماز عشاء و تراويح دستهاي تشكيل ميشود و اين دسته از بين خود يك ميداندار و يك صندوقدار به نام ((إشِك)) انتخاب ميكند كه كيسهاي را بر دوش خود حمل ميكند. ميداندار از اولين خانه ((يا رمضان)) شروع ميكند.
ميداندار شروع به خواندن اشعار زير ميكند و بقيه نيز بعد از هر دو بيت با گفتن آلّاو (الله هو) به او جواب مي دهند. پس از آن صاحبخانه نذري خود را به صندوق دار(إشِك) ميدهد. و اگر خانوادهاي نذري ندهد اينقدر اين اشعار را تكرار ميكند تا اگر صاحبخانه چيزي نيز نداشته باشد, حداقل آبي به روي آنها بپاشد. اين مراسم تا سحر ادامه دارد. نذري جمع شده در نهايت بين نيازمندان تقسيم ميشود.
اعتكاف
بعضي از علماي اهل طريقت در ماه مبارك رمضان ده روز آخر اين ماه مبارك را در مسجدي اعتكاف مي كنند كه ثواب بسيار دارد. اعتكاف در مسجد سنت مؤكده كفايي است.
شب قدر(قدر گيجه)
اهميت و ويژگي شب قدر
تركمنها شب بيست و هفتم ماه مبارك رمضان را?قدر گيجه? (شب قدر) مينامند. براي اين شب اهميت خاصي قائلند و تا صبح به دعا و عبادت مشغول ميشوند. شب قدر از هزار ماه برتر است. و سورة قدر از مشهورترين سورههاي قرآن كريم است. ?بسم الله الرحمن الرحيم. (انا انزلناه في ليله القدر. و ما ادريك. ماليله القدر. ليله القدر خير من الف شهر. تنزل الملائكه و الروح فيها باذن ربهم من كل امر. سلام هي حتي مطلع الفجر.) پيامبر اكرم(ص) اين سوره را با خشوع دل و اشك ديده ميخواندند.
تركمنها معتقدند كه در شب قدر ?خضرالياس? دو تن از فرشتگان در گردش هستند و به هر كس برخورد كنند او را خوشبخت خواهد كرد و براين باورند كه آبهاي شور دنيا در اين شب شيرين خواهد شد. در اين شب بسيار مقدس, زنان در خانه بيشمه(نوعي شيريني), بؤرك(نوعي سمبوسه), فرني, و كوميشدان(نوعي كيك برنجي) و ... ميپزند. سفره پهن كرده و شب نشيني ميكنند. به ديدار همسايهها و خويشاوندان ميروند و نذري مي دهند.
نماز شب قدر
در اين شب بعد ازنماز عشاء و تراويح, چهل ركعت نماز شب قدر خوانده ميشود. برخي از مردم جهت اشتباه نكردن به تعداد ركعت ها را با نخود خام و ... شمارش مي كنند.
قدر ايميش (هديه شب قدر )
در اين شب مبارك ، براي دختري كه تازه نامزد شده است يا براي نو عروس ، هديه اي مي برندكه « قدر ايميش » ناميده مي شود.
سرگرمي ها و بازيهاي فولكلوريك بچه ها و طعنه و كنايه به روزه خواران :
لأله
دختران و نوعروسان تركمن در بيرون خانه زير مهتاب دور هم جمع مي شوند و مشغول خواندن نغمه هاي « لأله » مي شوند.
آي ترك – گون ترك ( بسان ماه – بسان خورشيد )
دختران و پسران تركمن نوعي بازي فولكلوريك به نام « آي ترك – گون ترك » را اجرا مي كنند.
در فولكلوريك تركمن در ارتباط با ماه و خورشيد باورهايي وجود دارد كه ماهيت افسانه اي دارد و ميتولوژيك دارد. بر اساس اين باورها : ماه ( آي ) « دختر » و خورشيد ( گون يا گونش ) « پسر » است.
ساير بازي ها و سرگرمي ها
سرگرمي ديگر بچه ها در ماه مبارك رمضان بازي « يوزوك – يوزوك » ( بازي انگشتر ) و بازي «اؤچدي – اؤچدي » ( پُر پُر... پُر ) و تمرين ادا كردن جملات سخت و چيستان گفتنو ... است.
بازي « يوزوك – يوزوك » توسط دو دستة مساوي انجام مي شود و از ويژگيهاي اين بازي تقويت روحية روانكاري است. بازي « پُر پُر... پُر » توسط يك دسته اجرا مي شود و از ويژگيهاي آن تقويت قدرت انتقال ذهن است.
طعنه و كنايه به روزهخوران
در صورتي كه بچهها متوجه روزهخواري كسي شوند او را هو ميكنند و با جملات زير به آنها طعنه و كنايه ميزنند: ((أو- أو, اوتانماني آغزي آچيق!? و يا ((آغزي آچيق- ... دشيگ!)) و اگر طرف واقعاً روزه باشد و بخواهد از خود دفاع كند, جملات زير را ادا ميكند((آغزيم آرازا- ... ديوارا))!
آمادگي براي عيد فطر
كرگون(روز نظافت و خانه تكاني)
سه روز قبل از فرا رسيدن عيد فطر, به نظافت و خانه تكاني ميپردازند كه به كرگون(روز نظافت و خانه تكاني) مشهور است.
قوقين(از ريشة ((قوق)) يعني((بو)) روز بعد از ((كرگون)) , ((قوقين)) نام دارد.
در اين روز نانهاي روغني به نام ((چاطوقي))و ((پوستيق))و ((بؤرك)) ((بيشمه))ميپزند و به همسايه ها و خويشاندان پخش ميكنند.
چونكه حضرت رسول(ص) فرموده است: تهادوا تحابّوا( به يكديگر هديه بدهيد, تا محبت شما به يكديگر افزوني يابد).
عيد فطر:
ديدن هلال عيد
هنگام غروب, براي ديدن هلال ماه شوال به پشت بامها و روي تپهها و بلنديها ميروند. آداب و رسوم ديدن هلال عيد, شبيه ديدن هلال ماه رمضان است. با ديدن هلال ماه شوال, آغاز عيد فطر اعلام ميشود كه جماعت فردا براي اقامه نماز عيد فطر در مصلي حضور يابند. آن شب, شب خداحافظي با ماه مبارك رمضان است. مؤمنان در مساجد دعا مي كنند كه نماز و روزه آنها مستجاب و مورد قبول درگاه الهي قرار گيرد.
نماز عيد فطر
عيد فطر, يكي از دو عيد بزرگ اسلامي است. روز عيد فطر نماز عبادي, سياسي بسيار باشكوهي در عيدگاه برگزار مي گردد. مردم پشت سر امام ميايستند و نماز برپا ميدارند. بعد ازآن امام سخناني ايراد ميكند. خانوادههاي تركمن قبل از آمدن مردان از نماز عيد فطر سفره پهن ميكنند و چاي و انواع شيرينيجات آماده مي كنند. به محض رسيدن صاحبخانه مي گويند: ((عيدنگ قوتلي بولسين))(عيدت مبارك باد!)
زكات فطر (باش فطره)
تركمنها براي خود و نفقه خود نشان به مستحقان زكات فطر ميدهند كه به ((باش فطره)) معروف است. موعد آن از اولين روزماه رمضان تا ظهر روز عيد فطر است.
زيارت قبور درگذشتگان
خيلي از خانوادههاي تركمن, بعد از اقامه نماز عيد فطر به زيارت قبور درگذشتگان خود ميروند. در كنار قبور آنها قرآن تلاوت كرده و براي شادي روح اموات بين زائرين خرما يا شيريني پخش ميكنند.
ديد و بازديد و سرگرميهاي بچه ها در روز عيد
تركمنها براي تبريك عيد فطر به ديد و بازديد ميروند و براي دختراني كه نامزد كردهاند هدايايي از قبيل پارچه, چارقد, شيريني و ... ميبرند. يكي از سرگرميهاي پسر بچهها در اين روز ((تخممرغ شكستن)) است . جلوي بعضي از منازل براي استفاده عموم دو نوع تاب به نامهاي ((چاتما? و ((آيلاما))درست ميكنند. دختران در خيابانها به صورت دسته جمعي ((قوپوز)) (زنبورك) مينوازند كه صداي دلنشين آن باعث شادماني رهگذران مي شود.
متأسفانه با گذشت زمان, بعضي از مراسم ماه مبارك رمضان كم رنگ شده است, كه اميدواريم با برگزاري چنين جلساتي رونق اوليه خود را باز يابند.
نظرات شما عزیزان:
نوشته شده در جمعه 12 آبان 1391برچسب:
,
ساعت 19:5
توسط محمود
|
|
تبادل
لینک هوشمند